Tiel, een handelsstad van internationale allure

Tiel behoort tot de 10 oudste steden van Nederland. Tiel was ver voor de Hanze, rond het jaar 1000 al een zeer belangrijke handelsstad. Zo had het als een van de weinige plaatsen tolrecht en had het een eigen munt. Deze munten worden tot ver in Scandinavië en zelfs Rusland teruggevonden. Bij vrijwel alle opgravingen in Tiel zijn vondsten gedaan die verwijzen naar een rijk handelsverleden, zoals munten, weegschalen, scheepsfragmenten en nog veel meer. Ook uit de tijd van de Hanze zelf zijn er vondsten uit opgravingen bekend. Een mooi voorbeeld is een muntgewicht, gevonden aan de Voorstad. Dit muntgewicht werd gebruikt om te bepalen wat het gewicht van een nobel (een gouden munt) was.

Vanaf 1357 worden in Duitsland de ‘Hanze tagungen’ gehouden, oftewel de jaarvergaderingen van de Hanze. Tiel wordt hierbij ook genoemd. In de jaren 1451, 1557 en 1559 heeft Tiel in ieder geval meegedaan aan de Hanzevergaderingen. Tiel is vrijwel gelijktijdig met Nijmegen lid geworden.

De macht van Tiel als hanzestad nam snel af. Hierdoor moest Tiel zich later laten vertegenwoordigen door Nijmegen op de Hanzevergaderingen. Tiel is tot in de 17e eeuw lid gebleven. Het was voor veel schippers aantrekkelijk om onder Tielse vlag te varen. Zij genoten dan van de oude vrijheden die de Hanzeleden elkaar gaven. Vanaf de 14/15e eeuw raakte het oude Hanzeverbond langzaam zijn leidende positie in de internationale handel kwijt aan grote handelssteden zoals Antwerpen, Amsterdam, Hamburg en de steden in Italië en Spanje. In 1669 werd de laatste zogenaamde Hansetag, de jaarlijkse samenkomst van de Hanzesteden, gehouden.

Hanzeroute Tiel: wandel door één van de oudste steden van Nederland

Klik hier of op de afbeelding om naar de speciale pagina over de Hanzeroute Tiel te gaan.

1. 

   Klik om naar de speciale pagina over de Hanzeroute Tiel te gaan en ontdek alle interessante plekken in de stad.

Geschiedenis van de Hanze

Steden in Noord-Duitsland en rond de Oostzee hadden zich in de dertiende en veertiende eeuw verenigd in de Hanze. Zij beschermden zo hun eigen handelsbelangen. Rond 1400 richt de Hanze zich ook op het Nederlandse gebied. In 1402 wordt Nijmegen lid en korte tijd later ook Tiel. Tot in de zeventiende eeuw heeft het Hanzelidmaatschap van Tiel geduurd.

Samenwerken was slimmer en goedkoper

Een Hanze was een groep handelaren die samenwerkten. Ze woonden verspreid over verschillende steden en handelden in dezelfde producten. Door samen te werken konden zij goedkoper werken en in elkaars gezelschap veiliger reizen. Ze konden grote hoeveelheden producten ineens kopen of verkopen. Dat was extra voordelig. Maar minstens zo belangrijk was dat ze samen sterker stonden tegenover de landsheren, die steeds wat anders wilden.
Vanaf 1356 was de Hanze een verbond van steden, dus niet meer alleen van de handelaren in die steden. Dat werd besloten op de eerste Hanzevergadering in Lübeck (Duitsland).

Een netwerk van Spanje tot Estland

De Hanze werd een machtig netwerk van handelssteden die samenwerkten. Dit netwerk strekte zich uit over Duitsland, Nederland, België, Estland, Litouwen, Letland, Noorwegen en Polen. Veel van de handelsroutes liepen over de Oostzee. Het Hanzenetwerk stopte niet bij de grenzen van deze landen. Men dreef ook handel buiten dit gebied, met Londen en zelfs met Spaanse steden. Hanzesteden lagen vaak aan zee of aan een grote rivier, in Nederland bijvoorbeeld aan de IJssel. De steden probeerden binnen het Hanzegebied de problemen uit de weg te ruimen die de handel belemmerden.

Koggeschepen en koopmanshuizen

Er werd druk gehandeld in producten als zout, granen, vis, hout, wijn, bier, dierenhuiden en linnen. Het vervoer ging vooral over zee en over rivieren. Daarvoor bouwden ze zogeheten koggeschepen van 15 tot 30 meter lang. De Hanzesteden groeiden en bloeiden. Ze bouwden stadsmuren, waarbinnen mooie koopmanshuizen werden gebouwd. Er kwamen opslagplaatsen en allerlei andere gebouwen die nodig waren voor de handel. De erfenis van de Hanze is nog duidelijk te zien in steden als Zutphen of Zwolle, maar ook in kleine Hanzestadjes zoals Hasselt of Doesburg.

Van de Oostzee naar Indië

Andere handelssteden als Amsterdam waren geen lid van de Hanze en daardoor een concurrent van de Hanzesteden in Nederland. In de 16e eeuw viel het Hanzeverbond uit elkaar. Vanaf dat moment werd de Oostzeehandel vooral geregeld door niet-Hanzesteden. Antwerpen werd toen het nieuwe centrum van de handel. Dat duurde tot 1585. Toen nam Amsterdam het over. Kort daarna werd de Nederlandse handel steeds meer op de wereldzeeën gericht.

De verovering van koloniën en de producten die daar werden weggehaald werden de nieuwe basis van de handel. Daardoor verloren de oude Hanzesteden hun belangrijke plek.